शतावरी

शतावरी

शतावारीचा वेल भारतातील डोंगराळ प्रदेशात प्रामुख्याने आढळतो.

शतावारी ही एक झुडुप वजा वेली आहे. ही वनस्पती साधारण 1 ते 4 फूट उंच वाढते. हीची पाने अगदी बारीक असतात. तिच्यावर काटे असतात. शतावरीच्या मुळांचा व पानांचा उपयोग केला जातो. मंजिर्‍यांमध्ये फुले येतात व वाटण्यासारखी कठीण फळे येतात. शतावारीचे कंद पांढरे व लांब असतात. शतावारीचे वैज्ञानिक नाव अ‍ॅस्पारागस रासेमोसस वाईल्ड (Asparagus Racemosus Wild) असे आहे. संस्कृतमध्ये शतावारी, नारायणी,शतमूली इत्यादि नावे आहेत. इंग्रजीत अ‍ॅस्पारागस (Asparagus) तर हिंदीत शतावर म्हणतात.

रासायनिक गुणधर्म-:

शतावरीत मधुर , स्वादु , शीतल, बल व मेधावर्धक पौष्टिक तत्वे असतात.

उपयोग -:

1) उन्हाळीवर – ओल्या शतावरीच्या मुळया ठेचून त्याचा रस 10 ग्रॅम व तितकेच दूध घालून पिण्याने उन्हाळीचा त्रास कमी होतो.

2) शक्तिवर्धक – शरीरातील सात ही धातु पुष्ट होऊन वजन वाढण्यासाठी शतावरीचे चूर्ण रोज दुधातून घ्यावे.

3) शतावरी तेल – सर्व प्रकारच्या सांधेदुखी व वातविकारांवर हे तेल गुणकारी आहे. यालाच नारायण तेल म्हणतात. कारण संस्कृतमध्ये शतावरीचे एक नाव नारायणी पण आहे. वात विकारांत मज्जा व स्नायू यांना या तेलाने शक्ति मिळते हे सिद्ध झालेले आहे. शतावरी कल्प स्रियांप्रमाणे पुरूषांना देखील उपयुक्त आहे. शतावरी कल्प बाजारात उपलब्ध असते.

4) पित्तावर – शतावारीच्या रसात मध मिसळून चाटल्यास पित्त कमी होते.

 ओली व ताजी शतावरी 100 टक्के गुणकारी असते, सुकी शतावरी 50 टक्के तर 6 महीने जुनी 10 टक्के गुणकारी असते. म्हणून ताज्या मुळांचाच शक्यतोवर उपयोग करावा. धन्वंतरी , सुश्रुत , भावप्रकाश , चरकसंहिता इ. प्राचीन ग्रंथांमध्ये शतावरीचा उल्लेख आहे.